Zeker tien gemeenten hebben bezwaar aangetekend tegen de voorgestelde aanpassing van de telecomwet waarin telecomaanbieders toegang moeten krijgen tot straatlantaarns, stoplichten en gemeentegebouwen om hun 5G-antennes in te verwerken.
De gemeenten vrezen een verrommeling van het straatbeeld en protesten van burgers als gevolg van de veronderstelde toename van gezondheidsrisico’s. Dat blijkt uit een inventarisatie die het Financieele Dagblad (fd.nl) heeft gemaakt naar aanleiding van een consultatieronde.
Naast de genoemde bezwaren zien de gemeenten ook problemen met het beheer van de gemeentelijke infrastructuur. Wat gebeurt er als er een bushokje moet worden verplaatst waarop een 5G-antenne is geplaatst? Een toename van de administratieve lasten en dus extra kosten.
Weinig behoefte aan bushokjes
De telecomaanbieders denken dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen. De forse uitbreiding van het aantal antennes is alleen noodzakelijk wanneer op grote schaal van de hoogste frequentie (26 GHz) gebruikt gemaakt wordt. Dat zijn ze niet van plan. Alleen op heel drukke punten en bijvoorbeeld bij evenementen is de inzet van de extra capaciteit die 26 GHz biedt, van belang. Voor de overige 5G-toepassingen komen frequenties beschikbaar die in veel gevallen met antennes op de bestaande opstelpunten kunnen worden gebruikt.
Het gebruik van straatmeubilair is ook niet aantrekkelijk voor de telecomaanbieders, zo is gebleken uit praktijkproeven. De projectleider 5G van Vodafone zegt in het FD eens dagen gezocht te hebben naar een ‘small cell’-antenne die was geplaatst in een lantaarnpaal. De paal was omver gereden. De voorkeur gaat uit naar opstelpunten waarvan de infrastructuur in eigen beheer is.
De landelijke demonstratie tegen 5G van maandag 9 september, bestaand uit een protestmars in Den Haag, trok enkele honderden deelnemers. Het duurt nog even voordat 5G in Nederland op commerciële basis en landelijk dekkend aanwezig is en de protesten zijn daarom waarschijnlijk nog kleinschalig. Verwacht mag worden dat dit gaat toenemen als 5G realiteit wordt.
De straling van de nieuwe mobiele technologie wordt door de overheid vanzelfsprekend serieus genomen, zoals dat ook in andere landen gebeurt. De Franse autoriteiten kondigden begin deze maand een marktconsultatie aan over voorgestelde wijzigingen in de ANFR-richtlijnen voor het meten van blootstelling aan elektromagnetische straling op mobiele netwerken. Het doel is om de procedures voor nieuwe 5G-spectrumbanden bij te werken.
De consultatie focust op het gebruik van de 3,4-3,8 GHz band, die op korte termijn wordt opengesteld voor 5G-diensten, en nieuwe technieken als TDD en beamvorming die de mate van blootstelling en meetbaarheid veranderen. De mmWave banden, op 26 GHz en hoger, zullen in een later stadium worden meegenomen.
Poolse toezichthouder wil hogere stralingsnormen
De Poolse toezichthouder pleit juist voor een verhoging van de elektromagnetische stralingsstandaarden, omdat de huidige beperkingen de ontwikkeling van 5G in het land in de weg staan. De Poolse standaard ligt op 0,1 W per vierkante meter, wat veel lager ligt dan in veel andere Europese landen met stralingsnormen van 7 of 8 W per vierkante meter. Als de norm in Polen niet omhoog gaat, dan zou de interesse in de 5G-spectrumveiling wel eens kunnen tegenvallen, zo gaf de president van toezichthouder UKE aan.
Eerder dit jaar werd dit al eens aangekaart, maar tot dusverre zonder verandering in het beleid.
Niet alleen in Polen, ook in België zijn soortgelijke geluiden te horen. De regering van het Brussels gewest krijgt regelmatig kritiek over de lage normen die het hanteert met betrekking tot mobiele stralingen. Ook daar werd al gewaarschuwd voor een achterstand waar het om de toekomst van 5G gaat.
Nieuwe meettechnieken
In april publiceerde de International Electrotechnical Commission (IEC) een technisch rapport dat de blootstelling van mensen aan radiofrequentievelden in de buurt van basisstations evalueert. Daarbij is ook gekeken naar het effect van 5G-basisstations en small cells. Het rapport is bedoeld voor facility managers, gebouweigenaren en overheden en lokale gemeenschappen, die het kunnen gebruiken om hun eigen netwerken en basisstations correct te testen.
In het eerste kwartaal van 2019 mat het Agentschap Telecom op dertien locaties wat de straling bij zendmasten (niet 5G) was. In alle gevallen bleek volgens het Antennebureau dat de straling ver onder de strengste norm (28 V/m, volt per meter) zit.
Zorgen onder Nederlanders onderzocht
Telecompaper ondervroeg eerder dit jaar het publiek hoe het aankijkt tegen mogelijke gezondheidsrisico’s door straling die elektromagnetische velden rondom 5G-antennes kunnen veroorzaken. We ondervroegen via het Consumer Insights-panel ruim 900 respondenten en zagen onder andere dat ruim de helft van de respondenten zich (helemaal) geen zorgen maakt. 27 procent maakt zich een beetje zorgen. 5 procent maakt zich erge zorgen.
5G-straling is onderwerp van discussie tijdens Telecom Insights
Op 28 november organiseert Telecompaper het congres Telecom Insights dat volledig in het teken staat van de impact van 5G in Nederland. In de break-out sessie City wordt ingegaan op het vraagstuk elektromagnetische straling.
Vodafone is in meerdere landen actief de samenwerking aan het zoeken met zijn concurrenten voor wat betreft 5G netwerk sharing. In Spanje heeft het eind april een overeenkomst getekend met Orange. De overeenkomst voorziet in afspraken met betrekking tot het delen van zowel het radiotoegangsnetwerk als backhaul in steden met een bevolking van maximaal 175.000 mensen. De twee partijen hadden al een network sharing overeenkomst voor gemeenten tussen 1.000 en 25.000 mensen. Twee derde van de Spaanse bevolking zal nu worden gedekt door Vodafone en Orange’s gedeelde netwerk.
De overeenkomst met Orange in Spanje is in grote lijnen gelijk aan overeenkomsten die Vodafone in het Verenigd Koninkrijk en Italië sloot met respectievelijk Telefonica en TIM.
In januari van dit jaar maakten Vodafone en Telefonica plannen bekend voor de uitbreiding van hun mobiele site joint venture Cornerstone (CTIL) in het Verenigd Koninkrijk. Met de uitrol van 5G-infrastructuur werden de uitgangspunten van de joint venture vernieuwd. Eind juli kregen de plannen hun definitieve vorm. Binnen de overeenkomst zullen de bedrijven, naast het delen van de masten, tevens gezamenlijk werk maken van de glasvezelconnectiviteit die de mobiele backhaul verzorgt.
Deal met Telecom Italia
In Italië leverden de onderhandelingen met Telecom Italia (TIM) eveneens eind juli een getekende overeenkomst op. TIM en Vodafone tekenden een overeenkomst om hun respectievelijke mobiele toreninfrastructuur samen te voegen en gezamenlijk 5G-netwerken in te zetten in zowel stedelijke als rurale gebieden in heel Italië. Ook voor deze deal geldt dat het een vervolg is op een eerdere overeenkomst, waarbij 5G-technologie efficiënter en goedkoper uitgerold kan worden over een groter geografisch gebied. Net als in het VK en Spanje is de backhaul connectiviteit van de masten via glasvezel in de overeenkomst opgenomen.
Vooralsnog blijft het aantal 5G-samenwerkingsverbanden van Vodafone beperkt tot deze drie, niet toevalling landen waarin voorzichtig een start is gemaakt met 5G. Vodafone Group heeft in het verleden echter te kennen gegeven dat het in alle markten waarin het actief is, network sharing deals wil optuigen. De uitrol van 5G vergt grote inspanningen, helemaal in de grotere landen. Vodafone geeft aan dat het op deze manier veel sneller een geografisch veel groter gebied kan voorzien van 5G-dekking.
Proximus en Orange
De intentieverklaring tussen Proximus en Orange in België laat zien dat dit ook mogelijk is in landen met een kleiner oppervlak (). Beide bedrijven verwachten later dit jaar een network sharing overeenkomst te tekenen. Het delen van de mobiele toegangsnetwerken door Proximus en Orange Belgium zal een snellere en bredere uitrol van 5G in België mogelijk maken, zo stellen beide bedrijven. Daarbij zullen ook de 2G-, 3G- en 4G- technologieën betrokken zijn. Het gedeelde netwerk zal volgens beide bedrijven de dekking verbeteren, met een geconsolideerd aantal mobiele sites dat naar verwachting ongeveer 20% hoger zal liggen in vergelijking met het huidige radiotoegangsnetwerk van elke mobiele aanbieder afzonderlijk. In Nederland hebben de operators eerder dit jaar echter laten weten vooralsnog weinig te zien in zo’n vorm van samenwerking.
De Duitse minister van Infrastructuur Andreas Scheuer (CSU) plant een “totale strategie” om de mobiele dekking in landelijke gebieden van het land te verbeteren, meldt DPA. Dit zou een sneller proces moeten omvatten voor het verkrijgen van antennevergunningen en het beschikbaar stellen van openbare infrastructuur voor telecomproviders, aldus het ministerie.
De overheid wil ook dat exploitanten meer samenwerken op locaties, om de bezorgdheid onder bewoners te verminderen. Het maatregelenpakket wordt momenteel ontwikkeld. In de komende weken zou de regering over het pakket aan maatregelen moeten gaan stemmen, aldus de berichtgeving.
Het doel is om de vele witte vlekken in mobiele dekking te verhelpen en verder te gaan dan eerdere inspanningen van operators, zei het ministerie. Dit omvat ook een verbetering van de dekking langs spoorlijnen, waarvoor EUR 50 miljoen aan financiering beschikbaar is gesteld.
Ongeveer 17.000 federale bezittingen, 5.000 beveiligingsinstanties en 120.000 elementen van het Duitse equivalent van Rijkswaterstaat zijn geïdentificeerd als toegankelijk voor nieuwe mobiele sites. Op die locaties kunnen netwerkexploitanten versnelde goedkeuring en gunstige voorwaarden verkrijgen voor het plaatsen van antennes.
Vodafone heeft in Maastricht voor het eerst een 5G-verbinding via het bestaande Nederlandse netwerk tot stand gebracht. Daarvoor werd in samenwerking met netwerkleverancier Ericsson het eerste 5G-basisstation op de 3,5 GHz band geactiveerd. Vodafone en Ericsson hebben daarvoor een lokale testlicentie.
“Dit basisstation in Maastricht staat buiten, werkt ‘live’ in het Nederlandse operationele netwerk en maakt gebruik van de 3,5 GHz testfrequentie. Met een 5G-toestel in de buurt van dit basisstation, kunnen we nu daadwerkelijk data over een 5G-verbinding in het netwerk versturen,” aldus Matthias Sauder, directeur Mobiel Netwerk van VodafoneZiggo.
Live testfase en blauwdruk voor volgende pilots
Tijdens deze tests wordt nog niet gewerkt met de hoge data-snelheden die met 5G mogelijk zijn. “We werken nu met beperkt testspectrum en vermogen,” verklaart Matthias Sauder: “Het gaat nog even niet om het behalen van maximale snelheden, maar om deze technologie werkend in ons bestaande netwerk toe te passen.”
De testopstelling is een volgende stap in de ontwikkeling van 5G-netwerken, aldus Vodafone. Eerdere tests werden uitgevoerd in besloten omgevingen en laboratoria. Met de activering van het 5G-basisstation wil Vodafone meer ervaring opdoen met de 5G-technologie. De opstelling in Maastricht is een blauwdruk voor de tests en pilots die later dit jaar ook in Eindhoven uitgevoerd gaan worden.
Minimaal drie partijen gaan op basis van twee veilingen snelle mobiele communicatie zoals 5G aanbieden aan bedrijven en consumenten.
Deze frequentieveilingen voor landelijke mobiele communicatie vinden eind 2019/begin 2020 en eind 2021/begin 2022 plaats.
Dat blijkt uit de Nota Mobiele Communicatie waarin staatssecretaris Mona Keijzer (Economische Zaken en Klimaat) vandaag haar meerjarenbeleid heeft gepresenteerd. Nog altijd houdt de overheid vast aan eind 2019, begin 2020 voor de Multibandveiling (700, 1400 en 2100 MHz-frequenties). De tweede veiling is bedoeld voor het voor 5G onmisbaar geachte 3,5 GHz-spectrum.
Uitrol van landelijk dekkende 5G-netwerken zal dus pas in 2022 echt kunnen plaatsvinden.
De staatssecretaris neemt in haar beleid ook een advies aan het ministerie van EZK over om in de eerstvolgende veiling een dekkingsverplichting op te nemen. Deze bestaat uit zowel geografische eisen als een minimale mobiele datasnelheid. Door de invoering van minimale snelheidseisen in mobiele communicatienetten kan Nederland ook op het gebied van 5G een mondiale koploper blijven.
“Consumenten en bedrijven moeten ook in de toekomst altijd en overal toegang hebben tot de snelste draadloze communicatie. Onze samenleving is hiervan in toenemende mate afhankelijk. Mobiel internetten, elektronisch betalen, video’s kijken op een tablet en straks de betrouwbare aansturing van zelfrijdende auto’s en geavanceerde robotica: het is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Door de aankomende veilingen is er meer frequentieruimte beschikbaar voor de snellere en betrouwbare mobiele communicatie die hiervoor nodig is.”, aldus Keijzer.
Cap op totaal aantal vergunningen
Bij de veilingen worden maatregelen genomen om te zorgen dat deelnemende marktpartijen over maximaal 40 procent van het totaal aan beschikbare frequenties kunnen beschikken. Daarbij worden ook de huidige vergunningen van de aanbieders dus meegeteld. Dat betekent dat er minimaal drie aanbieders komen van openbare, snelle mobiele communicatie zoals 5G. Op die manier borgt het ministerie van EZK dat er voldoende concurrentie blijft op de telecommarkt wat volgens haar leidt tot kwaliteit, innovatie en redelijke prijzen voor consumenten.
Eind 2019/begin 2020 worden de zogenoemde 700, 1400 en 2100 MHz frequentiebanden geveild. Eind 2021/begin 2022 volgt de veiling van de 3,5 Gigahertz (GHz) band. Hierop blijft ook ruimte voor vergunningen voor lokale, bedrijfsspecifieke toepassingen. Steeds meer bedrijven willen zelf hun draadloze communicatie regelen. Denk hierbij aan geautomatiseerde containeroverslag, bagageafhandeling op een vliegveld of parkeerbeheer.
Geografische dekkingseis en minimum mobiele snelheden
Op 98 procent van de oppervlakte van elke Nederlandse gemeente moet in de toekomst mobiele dekking zijn gerealiseerd. Binnen deze eis komen, conform een advies van PA Consulting afgelopen februari, normen voor de minimale snelheid op de uiterste randen van een mobiel netwerk. Als absolute minimumeis op die ‘slechtste punten’ worden mobiele snelheden van 8 Mbps in 2022 en 10 Mbps in 2026 ingevoerd. Op die manier kan iedereen, zonder vertraging overal gebruik maken van de nieuwste mobiele toepassingen.
Door deze eisen komt de mobiele internetsnelheid voor Nederlanders op gemiddeld meer dan 100 Mbps. De maximum snelheid dichter bij een netwerkantenne ligt dan zelfs nog eens 20 keer zo hoog (boven de 2 Gbps). De geadviseerde minimumeis is voor internationale begrippen uitzonderlijk hoog. Zo legt Duitsland een dekkingseis van 100 Mbps op nabij de antenne waardoor zowel de maximale als gemiddelde snelheid lager is. Ook garandeert dit geen minimum snelheid op het slechtste punt van een netwerk.
Mobiele netwerken en economische veiligheid
Later dit jaar, voorafgaand aan de consultatie van de veilingregeling van de 700/1400/2100 MHz frequentiebanden geeft het kabinet meer duidelijkheid over de oplossing voor het satellietcommunicatie interceptiestation in Burum. Boven de denkbeeldige lijn Amsterdam – Zwolle is de 3,5 GHz band nu nog in gebruik voor het satellietcommunicatie interceptiestation van de inlichtingendiensten in Burum. Hoewel deze band pas eind 2021/begin 2022 wordt geveild, is het noodzakelijk om al voor de eerste veiling duidelijkheid te creëren voor marktpartijen over de beschikbaarheid van deze band.
Daarnaast levert de Taskforce Economische Veiligheid binnenkort haar rapport aan het kabinet. Op basis daarvan neemt het kabinet eventuele maatregelen en informeert hierover de Tweede Kamer. Het gaat hierbij om overkoepelend beleid om onze maatschappij en economie, waaronder toekomstige 5G-netwerken, te beschermen tegen dreigingen als spionage.
De kans dat de Nederlandse multiband (5G) veiling verdere vertraging oploopt is met het uitstel van de nota Mobiele Communicatie verder toegenomen. Een nieuw onderzoek naar de verwachte opbrengst zorgt ervoor dat de start van de veiling in 2019 schier onmogelijk geworden is. Het voorspellen van de 5G-veilingopbrengst is een uitdaging op zich vanwege het grote aantal onzekerheden rondom de biedingenstrijd, zoals de looptijd van de vergunningen, het aantal deelnemers en de beschikbare frequenties tijdens de veiling. Maar ook voorwaarden zoals de wholesale verplichtingen aan MVNO’s en de eisen aan de geografische dekking en servicekwaliteit.
Internationaal is de uitrol van de eerste 5G-netwerken al gestart en gaat de ontwikkeling van nieuwe diensten en producten volop door. Zo zijn Vodafone en Ericsson er bij tests in Spanje en Portugal in geslaagd een grensoverschrijdende 5G verbinding in stand te houden. Analisten voorspellen dat in 2023 een kwart van de smartphones geschikt zal zijn voor gebruik op 5G netwerken. De verwachting is wel dat 5G in eerste instantie vooral impact zal hebben op de enterprise markt.
Het gemiddelde dataverbruik van Nederlandse smartphone-gebruikers is afgelopen twee jaar met 180 procent gegroeid, blijkt uit onderzoek van Telecompaper . In het eerste kwartaal van 2017 gebruikte Nederlanders gemiddeld 1 GB dataverkeer per maand, tegenover gemiddeld 2,8 GB in het eerste kwartaal van dit jaar.
Nederlandse telecomaanbieders bieden steeds grotere databundels aan. Bij Tele2, T-Mobile en Robin Mobile zijn zelfs onbeperkte databundels beschikbaar. Daarnaast verdubbelen KPN en Vodafone de databundel van klanten op het moment dat vaste en mobiele diensten in één abonnement worden gecombineerd. Bij T-Mobile krijgen klanten die vaste- en mobiele diensten van T-Mobile combineren 500 MB tot 2 GB aan extra data.
De meeste abonnementen die worden verkocht worden zijn primair op data georiënteerd. Daarbij valt op te merken dat de beschikbare databundels doorgaans het grootst zijn bij de vier MNO’s en het datavolume van databundels bij MVNO’s, second brands en no-frills aanbieders vaak nog wat kleiner zijn.
Nederlanders gebruiken steeds vaker data-intensieve apps.
Vanwege de trend dat databundels steeds groter worden, gaan Nederlandse consumenten hun smartphone ook voor andere toepassingen benutten, zoals bijvoorbeeld muziek-streaming en video-streaming. Dergelijke data-intensieve diensten zijn momenteel de voornaamste drijfveer achter het stijgende dataverbruik. Uit het Dutch Apps Rapport van Telecompaper over het eerste kwartaal van 2019, die eind deze maand zal verschijnen, blijkt dat Spotify op 35 procent van alle Nederlandse smartphones geïnstalleerd staat. Netflix staat zelfs op 38 procent van alle Nederlandse smartphones geïnstalleerd.
Het Agentschap Telecom (AT) heeft Stratix een inventarisatie laten maken van de technologie voor 5G: small cells en Massive MIMO. Beide technologieën staan in de belangstelling voor de uitrol van 5G, maar worden in Nederland nog niet op grote schaal ingezet.
Het rapport gaat in op de verschillende mogelijkheden, voor zowel outdoor als indoor, voor vergund spectrum en licentievrije signalen, zoals LAA en MulteFire. Er is een reeks aan producten beschikbaar, van macro tot femto.
Op basis van algemene trends verwacht onderzoeksbureau Stratix dat de capaciteit in de mobiele netwerken zal toenemen, waarmee in stedelijk gebied een gemiddelde snelheid beschikbaar komt van 100 Mbps of meer per eindgebruiker. In 2017 werd geschat dat daarvoor 21.000 extra small cells nodig zijn.
In die berekening is de uitgifte van 3,5 GHz nog niet meegenomen. Beamforming en Massive MIMO in die band geven de capaciteit van macrosites een extra slinger. Het rapport bevat dan ook geen conclusies over het vraagstuk ‘verdichting versus macro’.
Vodafone heeft met Ericsson en de gemeente Eindhoven een intentieovereenkomst getekend met betrekking tot 5G-pilots in de stad. Het bedrijf heeft daartoe een testlicentie in de 3,5 GHz-band verkregen van het Agentschap Telecom van het Ministerie van EZK. Focus zal liggen op nieuwe toepassingen die door 5G mogelijk worden. Ook toestellen op 3,5 GHz zijn hier dan te testen. Na de zomer zullen de eerste pilots van start gaan.
De intentieverklaring is getekend op de High Tech Campus. Op deze plek wordt een 5G-lab ingericht waar bedrijven (startups, mkb-bedrijven, multinationals), studenten en wetenschappers nieuwe 5G-toepassingen en prototypes kunnen testen en onderwerpen aan een praktijkproef. Hierbij zal LUMO Labs, de in Eindhoven gevestigde ‘vroege fase’ investeerder en accelerator, als partner een aanjagende rol hebben om startups en studentinitiatieven te selecteren en te begeleiden.
De 5G testfrequentie in Eindhoven is te benutten voor pilots met maatschappelijke impact voor iedereen in de stad, zo leggen de initiatiefnemers uit. Een concreet project in voorbereiding is ‘Connected Ambulances’, een samenwerking van VodafoneZiggo en Ericsson met Philips, GGD ambulancedienst en het Catharina Ziekenhuis Eindhoven. Inzet is om met 5G-verbindingen al tijdens de rit van een ambulance ‘hulp op afstand’ te bieden bij de diagnose en voorbereiding op een behandeling.
PSV-spelers worden met 5G-360-graden camera’s gevolgd
Ook is een aantal initiatieven gericht op het ontwikkelen van ‘slimme locaties’ om een groter publiek te laten ervaren wat er in de stad leeft. In het Philips Stadion van PSV zullen mogelijkheden worden onderzocht om met 5G-360-graden camera’s de verrichtingen van de voetballers te laten zien vanuit een zelfgekozen blikveld. Je zit dan virtueel op de eerste rij of zelfs naast de wisselspelers in de dug-out, terwijl je thuis kijkt vanuit je eigen stoel.
Voor de Eindhovense poptempel Effenaar zijn plannen om een popconcert of event ook virtueel ‘live’ bij te wonen. Daarbij zijn 5G-experimenten mogelijk, bijvoorbeeld door toevoeging van een digitale laag met extra informatie.
Maatschappelijke uitdagingen
Centrale vraag van de samenwerking is: hoe kun je maatschappelijke uitdagingen in steden – zoals stijgende zorgbehoeftes of verkeersproblemen – oplossen met behulp van nieuwe technologieën? Ook andere aspecten, zoals vragen over mogelijke gevolgen voor de gezondheid en ruimtelijke inpassing, krijgen hierbij aandacht, zeggen de drie partijen. Betrokken partijen gaan een maatschappelijk commitment aan en richten zich op het opzetten van 5G-testfaciliteiten op een aantal locaties in Eindhoven.
Ondertekening met Ajax-PSV in hologram
De ondertekening van de 5G-intentieverklaring vond plaats op de High Tech Campus in Eindhoven tijdens het werkbezoek van de Europese Commissie, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en 70 afgevaardigden van Europese steden. De 5G-verbintenis werd gesymboliseerd door een virtuele ontmoeting van de algemeen directeuren Edwin van der Sar van Ajax en Toon Gerbrands van PSV. Vanuit Amsterdam was Van der Sar als hologram in Eindhoven aanwezig om zijn opponent succes te wensen voor het duel Ajax-PSV, dat 31 maart wordt gespeeld.
