T-Mobile Nederland noemt de voorgenomen fusie met Tele2 een belangrijke stap. Op 2 mei hebben de bedrijven hun plannen formeel aangemeld bij de toezichthouder. Deze fusie wordt getoetst door de Europese Commissie, meldt een woordvoerder van het bedrijf, wegens de omvang. “De procedure begint officieel met de notificatie. De Commissie heeft nu vooraf gedefinieerde deadlines om de zaak te beoordelen en goed te keuren.”
T-Mobile en Tele2 willen hun activiteiten onderbrengen in een joint-venture. T-Mobile noemt dit een belangrijke stap om te zorgen dat er meer concurrentie komt in de Nederlandse markt en dat T-Mobile zijn positie als uitdager van het bestaande duopolie kan verbeteren. “Hier profiteren alle Nederlandse consumenten van.”
T-Mobile krijgt 75% in joint-venture
Deutsche Telekom en de Tele2 Groep hebben hun plan op 15 december 2017 aangekondigd. In de nog op te richten joint-venture krijgt Deutsche Telekom 75 procent. Tele2 krijgt 25 procent en een eenmalige vergoeding van EUR 190 miljoen. De combinatie heeft ongeveer 5 miljoen mobiele klanten en een omzet van EUR 2 miljard per jaar. Men verwacht synergieën te kunnen realiseren ter waarde van EUR 1 miljard (contante waarde).
De Nederlandse toezichthouder ACM meldde in een nieuwsbericht dat de Commissie de fusie beoordeelt, maar dat ACM en Commissie hierin gelijk optrekken. Brussel heeft een voorlopige deadline gezet van 12 juni voor een besluit over wat nu officieel een lopende zaak is. Het besluit kan ook eerder vallen, of leiden tot een diepgaand onderzoek.
BORCULO – De gemeente Berkelland zegt er alles aan te doen om de gebrekkige mobiele bereikbaarheid in Borculo op te lossen. ‘We hebben een veiligheidsprobleem als mensen geen 112 kunnen bellen met de mobiele telefoon’, zegt een woordvoerder.
Woensdag maakte Omroep Gelderland bekend dat er problemen zijn met mobiel bereik in Borculo, nu er geen mast van KPN meer staat op de fabriek van Campina.
Afgaande op de telefoontjes, mailtjes en berichten op sociale media concludeert de gemeente dat een groot deel van Borculo en een deel van het buitengebied van Geesteren problemen heeft met mobiel bereik. Het zijn in ieder geval KPN-gebruikers die last hebben, maar mogelijk zijn ook abonnees van andere providers de dupe.
‘Veel bedrijven zijn des duivels’
Ook bedrijven zijn gedupeerd door problemen met mobiel bellen en whatsappen. ‘Wij zijn niet het enige bedrijf dat des duivels is’, vertelt Sander Klein Braskamp van bouwbedrijf Beltman in Borculo. ‘Het complete industrieterrein in Borculo heeft er last van. We kijken nu naar een andere provider, maar het ziet ernaar uit dat andere providers ook gebruik maakten van die mast op Campina.’
Klein Braskamp klaagt over gesprekken met werknemers op de bouw en met leveranciers die wegvallen. ‘Ik ben ook onderweg en niet altijd op mijn vaste nummer bereikbaar. Als ik dan weer bereik heb, komen er opeens vijf voicemailberichten binnen.’
‘Zienswijze over schaduw van de mast’
Een oplossing voor de problemen met mobiel bereik is nog niet voor handen, bevestigt de gemeente Berkelland. ‘KPN wil een mast neerzetten bij de kringloopwinkel, maar iemand heeft een zienswijze ingediend vanwege de schaduw van de mast.’
Ook voor een tijdelijke mast is een aanvraag gedaan, maar het gaat volgens de gemeentewoordvoerder nog zeker acht weken duren voordat die procedure doorlopen is.
T-Mobile en Tele2 hebben hun fusieplan op 2 mei aangemeld bij de Europese Commissie. Dat blijkt uit een publicatie van de Europese Commissie, DG Mededinging.
Brussel heeft een voorlopige deadline gezet van 12 juni voor een besluit over wat nu officieel een lopende zaak is. Het besluit kan ook eerder vallen, of leiden tot een diepgaand onderzoek. De Nederlandse toezichthouder ACM meldt in een nieuwsbericht dat de Commissie de fusie beoordeelt, maar dat ACM en Commissie hierin gelijk optrekken.
ACM deelt haar kennis met de Commissie vanwege de betekenis van deze voorgenomen overname voor de Nederlandse telecommarkt. Ook voert de toezichthouder marktonderzoek uit voor de beoordeling van deze concentratie door de Europese Commissie. De ACM dient geen verwijzingsverzoek in. Volgens de ACM is de Europese Commissie in deze situatie het best geplaatst om deze overname te beoordelen, omdat de Commissie op dit moment ook opnieuw de fusie van telecomaanbieders Liberty Global (UPC NL) en Ziggo onderzoekt.
Toetsing parallel aan marktbesluit KPN-VodafoneZiggo
Het ligt in de lijn om te veronderstellen dat de ACM en de Commissie ook zullen meewegen wat de voorgestelde fusie van T-Mobile en Tele2 betekent op de markt voor bundels van vaste en mobiele diensten. De ACM heeft dit onderzoek al gedaan voor de marktanalyse die moet gaan gelden voor KPN en VodafoneZiggo.
De fusie van UPC en Ziggo is in oktober 2014 goedgekeurd. KPN heeft echter via de rechter bezwaar gemaakt en daar een gedeeltelijke vernietiging van dat goedkeuringsbesluit mee gewonnen. De Commissie moet alsnog nader motiveren hoe zij aankijkt tegen de markt voor premium content. Liberty Global heeft om dit onderzoek gevraagd. Die conclusies gelden dan wel voor een moment dat al enkele jaren geleden is.
Het is nog niet bekend hoe de weging dit keer uitvalt. Juridisch zijn het gescheiden zaken: de marktanalyse voor breedband naast deze fusie van twee vast-mobiele aanbieders. Ze gaan echter over dezelfde markt en vallen ongeveer op hetzelfde moment. De ACM heeft het marktbesluit WFA geconsulteerd en is nog bezig de reacties te verwerken. Het besluit moet nog worden genotificeerd.
De grote groei is er uit bij de Nederlandse mobiele netwerken.
Kwamen er in 2016 en 2017 regelmatig nog honderden antenne-installaties per maand bij, dat aantal ligt nu meestal onder de honderd. In maart telde het Antennebureau in totaal 45.224 antenne-installaties, 59 meer dan in februari. In die maand kwamen er nog 69 antenne-installaties bij. Waarschijnlijk zal er weer een groeiversnelling komen wanneer 5G uitgerold wordt vanaf 2019, 2020.
Zoals gebruikelijk zijn het vooral antennes voor LTE-netwerken die er bij komen. In februari 59 van de 69, in maart 41 van de 59 installaties. Operators zijn vooral bezig met het verdichten van hun LTE/4G-netwerken in stedelijke gebieden, om zo capaciteit toe te voegen. Verder wordt steeds meer ongebruikt spectrum bedoeld 3G en 2G ingezet om 4G-netwerkcapaciteit aan te vullen en komen er antennes bij waarmee wordt geëxperimenteerd op het gebied van (pre)5G, zoals recent bij KPN. Toch zijn er ook nog wat antennes bij gekomen voor oudere mobiele technologieën: 13 voor GSM 900, 5 voor UMTS (3G)
De Tweede Kamer buigt zich over de uitrol van 5G in Nederland.
Op 29 maart schuiven in de Tweede Kamer twaalf deskundigen aan uit bedrijfsleven en overheid, voor een ronde tafel over het onderwerp. Vooraf hebben tien bedrijven al een position paper ingediend over het centrale thema: de 3,5 GHz-band.
De drie grootste mobiele operators vinden het heel belangrijk dat dit spectrum beschikbaar wordt gemaakt. Ze staan daarin min of meer tegenover andere stakeholders, zoals satelliet en gemeenten die het spectrum zien als alternatief voor (afwezig) vast internet. De Tweede Kamer heeft met een motie gevraagd dat de band snel beschikbaar komt. Daarvoor is overleg nodig met een stakeholder die niet bij de ronde tafel is, Defensie.
Snel beschikbaar komen 3,5 GHz-band ‘essentieel’
KPN noemt het essentieel dat de 3,5 GHz band snel beschikbaar komt. De mobiele industrie heeft de visie is dat er voor 5G mobiel spectrum nodig is in drie banden: 700 MHz, 3,5 GHz en 26 GHz. Deze drie banden hebben verschillende natuurkundige eigenschappen en worden naast elkaar gebruikt voor 5G. Als een ervan ontbreekt, heeft dat consequenties voor het geheel.
Daar komt bij dat de 3,5 GHz-band als eerste is opgepakt door de industrie. Leveranciers ontwikkelen het ecosysteem van apparaten en diensten het eerst voor deze band. In de eerste fase van 5G wordt dit vooral gebruikt om mobiel breedband te ontwikkelen. De operators willen die capaciteit toevoegen dankzij nieuw spectrum, omdat ze bestaande gebruikers van 4G-spectrum willen houden.
MNO’s willen snel meer spectrum
KPN pleit ervoor om de 3,5 GHz band in elk geval in een deel van Nederland beschikbaar te maken, in het gebied onder de zone van het satellietgrondstation in Burum. Daarvoor is het wel noodzakelijk dat er geen nieuwe vergunningen meer worden uitgegeven voor bestaande gebruikers, namelijk besloten bedrijfsnetwerken en vast-mobiele netwerken.
Ook T-Mobile stelt dat Nederland een koppositie heeft en die dreigt te verliezen, omdat toepassingen in de 3,5 GHz niet of niet zonder meer kunnen worden vervangen in andere frequentiebanden. 5Groningen wijst op het feit dat er in de 700 MHz band drie vergunningen komen van 10 MHz, terwijl de 3,5 GHz-band in principe ruimte biedt voor kavels van 100 MHz breed, met veel meer capaciteit per operator.
VodafoneZiggo roept de overheid op om te onderzoeken hoe er al in 2018 mee kan worden getest en om het spectrum vanaf 2020 beschikbaar te maken. VodafoneZiggo suggereert om het satellietgrondstation in Burum te verplaatsen naar een booreiland, of naar een ander land.
Het Agentschap Telecom is minder stellig in zijn visie. Het AT wijst erop dat 5G ook toepasbaar is in andere frequentiebanden dan 3,5 GHz, namelijk 700 MHz, 26 GHz en ook in de banden die de mobiele operators nu al hebben. Daarmee wordt de urgentie van de mobiele operators genuanceerd. “Niemand weet precies wanneer 5G in Nederland beschikbaar moet zijn, wil Nederland bij de koplopers van Europa blijven horen.” Het Agentschap wil ook niet vooruitlopen op toepassingen en onthoudt zich van commentaar op de investeringen en toepassingen.
Stakeholders bepleiten hun deelbelang
Uit de vooraf ingediende position papers blijkt ook dat de andere gevraagde deskundigen pleiten voor hun eigen zaak. Inmarsat, gebruiker van de 3,5 GHz band, pleit voor bescherming van dit bestaand gebruik en stelt dat er oplossingen zijn om 5G op een andere manier te realiseren via hybride netwerken in ander spectrum. Ook zou het met software defined radio (SDR) mogelijk moeten worden om op laag vermogen 5G in te zetten, zonder storing op satellietverkeer.
Eurofiber grijpt de kans aan om te pleiten voor regels die de uitrol van glasvezel te vergemakkelijken. Om alle antennes in 5G-netwerken aan te sluiten, is immers veel glasvezel nodig. De P10 is een samenwerkingsverband van tien plattelandsgemeenten. Deze liggen verspreid door Nederland en kennen vergelijkbare vraagstukken rondom breedband. De P10 pleiten voor het gebruik van 3,5 GHz voor Fixed-Wireless Access, mobiel breedband als vervanger voor vast. Koning & Hartman pleit voor 3,5 GHz, maar ziet dat niet als het exclusieve domein van de mobiele operators. Ook de andere gebruikers, zoals lokaal breedband, verdienen aandacht.
Defensie zit niet aan tafel
Onder de tien sprekers die de Tweede Kamer heeft uitgenodigd, zit geen vertegenwoordiger van de belangrijkste huidige gebruiker, namelijk Defensie. Het belang van de inlichtingendiensten staat door Burum haaks op het belang van mobiel internet. Deze kwestie sluimert al jaren, maar nu is 5G in opkomst. Dit belangenconflict wordt daarmee steeds scherper neergezet.
De Tweede Kamer heeft het onderwerp voorbereid door vragen te stellen over het satellietgrondstation en de mogelijkheden om de belangen te verenigen. Op basis van deze posities lijkt het antwoord niet dichterbij te komen. Het Agentschap Telecom herhaalt nog een keer wat EZK al heeft laten weten, namelijk dat er met Defensie wordt gezocht naar een oplossing. Ook de economische impact van 5G wordt niet met cijfers geduid.
T-Mobile heeft het netwerk in heel Nederland voorzien van een nieuwe standaard voor de synchronisatie van alle antennes. De operator doet dit als voorbereiding op de uitrol van gigabit snelheden in de 2,6 GHz-band met TD-LTE. T-Mobile spreekt van een Europese primeur voor de uitrol van deze standaard op basis van op basis van SyncE en IEEE 1588v2.
Om de snelheid van het 4G-netwerk verder te kunnen verhogen, is het noodzakelijk dat alle elementen in het netwerk heel precies gelijk lopen in tijd en fase. T-Mobile heeft ongeveer vijfduizend mobiele sites, met daarop ruim 45.000 LTE-antennes. Per site dus gemiddeld negen antennes, typisch verdeeld over drie sectoren (richtingen) en per sector een antenne voor 900 MHz, 1800/2100 MHz en 2600 MHz.
Om verbindingen goed in stand te kunnen houden, moeten de antennes optimaal met elkaar gesynchroniseerd zijn. Alleen zo kunnen gesprekken en dataverbindingen probleemloos van de ene naar de andere antenne of cel overgeheveld worden. Dat is in een mobiel netwerk vooral van belang als mensen of apparaten zich tijdens het gebruik van het netwerk verplaatsen, per auto of te voet.
Noodzakelijke voorwaarde voor TD-LTE
De uitrol is ook een van de (vele) stappen op de weg naar 5G. De belangrijkste reden om nu te beginnen, is de introductie van TD-LTE in de 2,6 GHz-band. Smartphones die dat gebruiken, moeten razendsnel kunnen schakelen tussen zenden en ontvangen op dezelfde frequentie om ervoor te zorgen dat er geen radio-interferentie ontstaat.
T-Mobile heeft september vorig jaar één antenne van Huawei geactiveerd voor het testen met dit spectrum, dat verder nog niet in gebruik genomen is. Deze Massive MIMO antenne op het Leidseplein combineert de signalen van 64 kleine antennes en richt daarmee een aantal parallelle bundels op de smartphone van verschillende gebruikers.
In november tekende T-Mobile Nederland een meerjarig contract met hofleverancier Huawei voor de verdere ontwikkeling van het netwerk op weg naar 5G. T-Mobile heeft 25 MHz van het TDD-spectrum in de 2,6 GHz-band. Huawei heeft in China gedemonstreerd dat in een LTE-netwerk meer dan een gigabit vanaf de mast kan worden geleverd in 20 MHz.
Plaatsbepaling voor IoT
Richard Marijs, Technology Strategist bij T-Mobile Nederland, noemt in een persbericht nog een andere reden. Het tijdsignaal kan ook worden ingezet als alternatief voor GPS. Door het signaal van verschillende antennes te vergelijken, kan een apparaat zijn locatie exact trianguleren. Dat kan betekenen dat een IoT apparaat geen GPS-ontvanger meer hoeft te hebben, of alleen als back-up. T-Mobile stelt zelfs dat de 112-meldkamer heel snel de locatie van bellers kan lokaliseren.
Voor het realiseren van 1588v2 heeft T-Mobile het hele transportnetwerk doorgelicht. Het is bijvoorbeeld nodig om heel exact te weten hoe lang de glasvezel naar een site is, want elk signaal heeft tijd nodig om van a naar b te komen. T-Mobile heeft nu meer dan honderd ‘precisieklokken’ verdeeld over het mobiele netwerk. Deze transporteren de synchronisatiesignalen op zowel de Ethernet- als IP-laag naar alle antennes.
Het ministerie van Economische Zaken wil de mogelijkheden in de 3,5 GHz-band verruimen, om de toepassingen van 4G en 5G meer ruimte te geven. Het spectrum tussen 3,4 GHz en 3,8 GHz is in principe beschikbaar voor mobiele communicatie en wordt ook al gebruikt voor mobiel internet.
Wel gelden er beperkingen, nodig om het gebruik door het Ministerie van Defensie in Burum te beschermen. EZ erkent dat deze beperkingen worden gezien als een drempel voor de grootschalige uitrol van 5G in Nederland. “We werken in samenwerking met onder meer het Ministerie van Defensie aan manieren om de bestaande gebruiksbeperkingen te verruimen”, meldt een woordvoerder. Eind dit jaar verschijnt de Nota Mobiele Communicatie met een nadere uitwerking van de vooruitzichten voor deze frequenties.
EZ studeert ook op de mogelijkheden voor de 700 MHz band, die nu nog vooral gebruikt wordt voor tv-doeleinden. Een deel wordt geveild voor mobiel internet, maar over het middenstuk moeten nog knopen worden doorgehakt. De nog te verschijnen Nota Omroepdistributie geeft daarover meer duidelijkheid.
Kritiek op Nota Mobiele Communicatie
Afgelopen januari kwam EZ met de publieke consultatie voor de Nota Mobiele Communicatie, als onderdeel van de eerder gepubliceerde Nota Frequentiebeleid 2016. De Nota Frequentiebeleid 2016 bevat de algemene doelstelling, uitgangspunten en prioriteiten voor het frequentiebeleid in de komende 5-10 jaar. De nota moet richtinggevend zijn voor (besluitvorming over) de bestemming, verdeling en het gebruik van frequentieruimte.
De Nota Mobiele Communicatie moet het beleidskader bieden voor de uitgifte van frequenties in de 700-, 1400- en 2100 MHz banden. Daarmee wordt volgens EZ de voorspelbaarheid van het uitgiftebeleid bevorderd. Vooral de vier mobiele operators met een eigen netwerk – KPN, T-Mobile, Vodafone, Tele2 – vielen over een aantal voorstellen en beperkingen, waarmee Nederland zich binnen Europa weg zou bewegen van het innovatiepad richting 5G. Daaronder het voornemen om 2×10 MHz-blokken uit de 2,1 GHz frequentieband niet te veilen, maar apart te houden voor andere toepassingen.
In maart stelden de vier operators dan ook dat er veel wijzigingen nodig waren om volop mee te kunnen gaan in de ontwikkeling van 4,5G en 5G. De in totaal 18 vooral negatieve reacties op de Nota waren voor EZ aanleiding om extra onderzoek te laten doen naar de plannen voor de volgende mobiele veiling in 2019. Dat onderzoek wordt voor de zomer verwacht.
Tele2 Nederland geldt binnen de Tele2 Groep tegenwoordig als Investment Market, net zoals de joint venture Kazakhstan, omdat de aanleg van een eigen netwerk nog in volle gang is. Enigszins merkwaardig is het wel. De vraag is of Nederland werkelijk zoveel achterloopt bij bijvoorbeeld Letland. De benaming suggereert enige afstand tot thuismarkt Tele2 Zweden en mogelijk stuurt men, net als in Kazakhstan, aan op de vorming van een joint venture.
Concurrentie
Voorheen golden Zweden en Nederland als de belangrijkste markten, zo niet thuismarkten. Nu is enige afstand geschapen naar Nederland. Bij de start van de aanleg van het eigen netwerk benadrukte men nog het challenger karakter, nu is dat predicaat voorbehouden aan Zweden en de Baltische Staten. Dat Nederland niet zomaar eventjes veroverd kon worden blijkt ook uit eerdere acties van de groep: er is een groot aantal managementwisselingen geweest sinds 2011 (Günther Vogelpoel, Ernst Jan van Rooijen a.i., Jeff Dodds, Malin Holmberg, Jon James) en in oktober 2016 schreef men fors af op Nederland.
De belangrijkste oorzaak van de tegenvallende groei is gemakkelijk aan te wijzen: concurrentie. KPN verdedigt zijn marktleiderschap, VodafoneZiggo steekt KPN naar de kroon en streeft naar cross-selling en dus groei van marktaandeel. T-Mobile is bezig zichzelf opnieuw uit te vinden en wil eveens een groter marktaandeel. En daar komt dan nog regulering bij, al geldt dat voor alle operators: RLAH (einde roaming heffingen per 15 juni 2017) en Wft (duurdere handsets onder Wft met BKR toezicht).
Durf
De vooruitzichten zijn niet gunstig. De market opportunity van weleer is verdampt doordat de concurrentie Tele2 de wind volledig uit de zeilen kon nemen alvorens het diensten op het eigen netwerk kon lanceren. T-Mobile gedraagt zich als de agressiefste challenger. Tele2 zegt dan wel dat het geen last heeft van een legacy in de vorm van een 3G-netwerk, maar de legacy van een 3G-klantenbestand weegt des te zwaarder. Om kannibalisatie te voorkomen, koos Tele2 voor een voorzichtige commerciële strategie. De durf van T-Mobile NL is Tele2 NL vreemd – om nog maar te zwijgen van de durf van bijvoorbeeld het Franse Iliad/Free. De groepsambitie reikt schijnbaar niet verder dan de weinig inspirerende openingsstatement van de CEO bij de jongste kwartaalresultaten: At Tele2, we aim to fearlessly liberate people to live a more connected life. We do this by being the customer champion of connectivity, etc. etc.