Agentschap Telecom gaat via het verdeelinstrument ‘verdeling op afroep’ (VOA) vergunningen uitgeven voor mobiele communicatie op de Noordzee. Via dit verdeelinstrument worden er in totaal drie vergunningen verdeeld van elk 2×10 MHz in het frequentiebereik 703-733 MHz gepaard met 758-788 MHz, op de vaste installaties op het Nederlands continentaal plat.
Een vergunning geeft het gebruiksrecht voor frequentieruimte van 2×10 MHz binnen het voornoemde frequentiebereik op deze installaties ter zee. De te verdelen vergunning is te vinden op de website van de Staatscourant: ‘Beschikking ontwerpvergunning 700 MHz vergunningen’.
Van 29 juni tot 21 juli 2020 vond de veiling plaats van onder meer de 700 MHz-vergunningen die geldig zijn op het land en de territoriale wateren. Een aanvraag voor de VOA-vergunning(en) op de installaties ter zee kan worden ingediend vanaf acht weken nadat Agentschap Telecom de 700 MHz-vergunningen gepubliceerd heeft in de Staatscourant. Dit betekent dat u vanaf 2 oktober 2020 een aanvraag kunt indienen. Hiervoor kunt u gebruik maken van het hiervoor bestemde aanvraagformulier VOA.
Zoals in de Regeling Verdeling op afroep is aangegeven, wordt bij publicatie van het aanvraagformulier bekend gemaakt via welk elektronisch communicatiekanaal tijdens de veiling wordt gecommuniceerd. Tijdens de uitvoering van de veiling maakt Agentschap Telecom gebruik van een versleutelde e-mail. Wanneer u een aanvraag indient, moet u daarbij ook uw publieke sleutel verstrekken. Hiervoor kunt u gebruik maken van de opensource software GPG4win (te downloaden via gpg4win.org) voor het versturen en ontvangen van versleutelde e-mails. De versleuteling vindt plaats met behulp van private en publieke beveiligingssleutels. Voor het versleutelen van uw berichten aan Agentschap Telecom gebruikt u de publieke sleutel van Agentschap Telecom voor deze VOA-verdeling. Deze publieke sleutel wordt binnenkort op deze pagina gepubliceerd. Wilt u al voor een eventuele veiling ook versleutelde berichten terug ontvangen, dan verzoekt Agentschap Telecom u om dat per e-mail via voa@agentschaptelecom.nl aan te geven en daarbij uw publieke sleutel aan Agentschap Telecom te verstrekken.
Aanvraagprocedure verdeelinstrument Verdeling op afroep
In de Regeling Verdeling op Afroep, gewijzigd op 29 september 2020, is vastgelegd hoe de procedure werkt. De procedure start op het moment dat de eerste aanvraag is ingediend. Na indiening en beoordeling van deze eerste aanvraag, stelt Agentschap Telecom de uiterste datum voor het indienen van overige aanvragen vast. Hiervoor geldt een termijn van zes weken. Na sluiting van deze indientermijn wordt op basis van de ingediende aanvragen vastgesteld of er sprake is van schaarste. Is er sprake van schaarste, dan worden de vergunning(en) via een veiling uitgegeven. Is er voldoende frequentieruimte beschikbaar, dan verkrijgen de aanvragers de vergunning direct.
T-Mobile en KPN zijn niet van plan om de route van Vodafone Nederland te volgen bij het aanbieden van 5G, door nu al deze mobiele technologie uit te rollen. Dat laten beide operators aan Telecompaper weten. KPN stelt bewust voor een andere route te kiezen waarbij nog te veilen spectrum gebruikt wordt. T-Mobile wil een toegewijde frequentieband gebruiken.
De Multibandveiling, waarbij licenties voor blokken spectrum geveild worden om in te zetten voor 5G, vindt naar verwachting begin juni plaats. Vodafone biedt echter al sinds 28 april 5G aan in ruim de helft van Nederland en het zal vanaf eind juli heel Nederland daarmee bedienen. Vodafone gebruikt bestaande 1800 MHz-spectrumbanden, die nu voor 4G worden ingezet. Met behulp van door partner Ericsson ontwikkelde DSS (dynamic spectrum sharing)-technologie kan Vodafone het bestaande 1800 MHz-spectrum verdelen tussen 4G en 5G.
T-Mobile: lat voor 5G hoger dan 4G
T-Mobile beloofde in het kader van de fusie met Tele2 Nederland vorig jaar onder meer dat de operator als eerste een (landelijk dekkend) 5G-netwerk zou aanbieden. Voor nu lijkt de operator echter te willen gaan voor volledigheid in plaats van snelheid. T-Mobile laat bij monde van woordvoerder Lisa van den Eijk weten de lat voor het 5G-netwerk nog hoger te leggen dan bij het 4G-netwerk. Ze wijst erop dat dit mobiele netwerk al diverse malen als beste uit de bus kwam bij onderzoeken.
“Voor ons 5G-netwerk leggen we die lat net zo hoog, zo niet nog hoger. Voor ons betekent een state-of-the-art 5G-netwerk dat het landelijk dekkend is en er een toegewijde band beschikbaar is voor 5G, zodat we nieuwe 5G klanten de optimale kwaliteit kunnen bieden die men van ons gewend is, zonder dat dit ten koste gaat van de service die we bieden aan bestaande 4G klanten.”
Dat betekent voor 5G ook dat men geen gebruik wil maken van mogelijkheden om nu al 4G-spectrum voor 5G in te zetten, mede vanwege de verwachte groei van dataverkeer, stelt van den Eijk. “Bovendien moet het netwerk een ongekende capaciteit hebben om het dataverkeer van miljoenen Unlimited-klanten te faciliteren waarvan we verwachten dat deze exponentieel zal blijven groeien. Daarom werken we keihard aan onze ambitie een landelijk dekkend 5G-netwerk van wereldklasse aan te bieden.”
Het mobiele netwerk van T-Mobile Nederland kwam vorig jaar augustus voor het derde jaar op rij als snelste uit de testen van Ookla. De score van 70,79 van T-Mobile wordt door Vodafone en KPN gevolgd met scores die dicht bij elkaar liggen: respectievelijk 48,57 en 47,99. In april 2019 won T-Mobile de netwerktest van P3 Communications. KPN eindigt nipt voor Vodafone.
KPN: bewust keuze andere route
KPN geeft aan bekend te zijn met de optie om voorafgaand aan de veiling al voor 4G gebruikt spectrum te delen voor 5G-doeleinden. “Maar we kiezen bewust voor een andere route naar 5G waarbij we gebruik willen maken van nog te veilen spectrum”, geeft KPN-woordvoerder Stijn Wesselink aan. “Waar 4G een revolutie was, is 5G veel meer een evolutie die zich stapsgewijs zal ontwikkelen. Wij focussen op toegevoegde waarde van 5G voor klanten en laten dat leidend zijn in onze aanpak.”
KPN begon in november 2019 met de modernisering van het mobiele netwerk, waarbij apparatuur van Huawei werd ingezet. KPN wil de huidige apparatuur in heel Nederland vervangen, om de groei van 4G in goede banen te leiden en om 5G te kunnen lanceren. Per mobiele site wordt alle apparatuur van het dak getakeld en in één keer vervangen, met antennes, radio’s, baseband en voeding/noodstroom. Veel sites zijn in 2013 en 2014 neergezet voor de landelijke uitrol van 4G. Deze apparatuur is echter nog niet 5G-ready en moest dus sowieso vervangen worden.
Te veilen spectrum
Hieronder staan de blokken spectrum waarvoor tijdens de Multibandveiling licenties geveild worden:
Vergunning Band Type kavel Aantal Reserveprijs
K 700 MHz 2 x 5 MHz 6 EUR 75.180.000
L 1400 MHz 1 x 5 MHz 8 EUR 5.030.000
M 2100 MHz 2 x 5 MHz 12 EUR 35.279.000
Met de introductie van 5G op dinsdag 28 april wil VodafoneZiggo een mobiele component toevoegen aan zijn strategie om in Nederland te komen tot de beste digitale infrastructuur van Europa. Dat stelt Jeroen Hoencamp, CEO van VodafoneZiggo, in gesprek met Telecompaper. De voordelen, vooral op het gebied van een snellere reactietijd, zijn volgens Hoencamp nu al aanzienlijk. Hij verwacht niet dat de vrees voor 5G en extreme acties hieromtrent zoals brandstichtingen in zendmasten aangewakkerd worden. “We moeten een feitelijke discussie blijven voeren om die angst weg te nemen.”
VodafoneZiggo kondigde deze ochtend de uitrol van 5G aan. De operator begint met zijn op 1800 MHz gebaseerde 5G in een ‘ruime helft van Nederland. Het gaat hierbij óm 2.000 sites, vooral om de Randstad, delen van Zuid-Nederland en de grote steden. In de ochtend van woensdag 29 april komt er een dekkingskaart online, vertelt VodafoneZiggo-CEO Jeroen Hoencamp, zodat klanten weten waar ze al 5G kunnen gebruiken “Tot en met eind juli wordt de dekking geleidelijk aan uitgerold tot heel Nederland.”
Waarom nu? De voordelen lijken met onder meer 10 procent hogere snelheid dan 4G (circa 350 Mbps) en 30 procent lagere latency nog beperkt.
“Er zijn twee hoofdredenen. De een is meer strategisch van aard, de ander betreft die voordelen. De strategische reden is gebaseerd op de strategie achter de fusie tussen Vodafone en Ziggo drie jaar terug, waarbij we vast, mobiel en content combineerden. We hebben dit jaar al onder de naam Giganet netwerksnelheden van 1 gigabit geïntroduceerd. We hopen daar eind 2021 mee klaar te zijn (de uitrol is overigens opgeschort wegens de coronacrisis, red). De mobiele poot van Giganet is 5G, met in theorie ook al gigabitsnelheden.”
“Dit is geen technologiepush, we komen met onze Giganet-strategie vanuit een duidelijke klantbehoefte. We zijn zeker ook in de huidige tijd blij dat we de afgelopen jaren in ons vaste en mobiele netwerk geïnvesteerd hebben om op dit punt uit te komen. Onze netwerken hebben het de afgelopen maanden met alle piekbelasting goed gedaan.”
“Er zijn drie voordelen bij het nu al lanceren van 5G, los van het feit dat we er trots op zijn dat we dit nu als enige operator in Nederland kunnen. Die hogere snelheid van 10 procent is gemiddeld en is van een aantal factoren afhankelijk. Het aantal gebruikers per netwerkcel, het toestel, de locatie etc. Het kan dus hoger liggen. We zijn bewust bescheiden vanuit de marketingstrategie ‘underpromise, overdeliver’.”
“Verder is de 30 procent lagere latency belangrijk. Iedereen gaat dat merken aan de hogere reactiesnelheid, elke keer als een webpagina wordt ingeladen, een YouTube-filmpje wordt opgestart of bij videobellen. Het derde voordeel: 5G is weer een stap betrouwbaarder en stabieler dan 4G.”
Hoeveel Vodafone-klanten gaan hier de komende weken van profiteren?
“Dat is natuurlijk beperkt in het begin. Dat zag je ook aan het begin van dit decennium bij de overgang van 3G naar 4G: met weinig en vooral dure handsets. Nu zal dat niet anders zijn. Maar we hebben een mooie line-up van Samsung- en Oppo-toestellen om mee te beginnen, dat zal snel uitbreiden. Ik kan vanwege commerciële redenen geen precieze aantallen geven, maar we maken denk ik al veel Vodafone-klanten blij. Daarnaast zal het veel klanten triggeren om de stap naar 5G te zetten.”
“We hadden op zich al eerder kunnen starten. Ons core-netwerk was in januari al helemaal klaar, evenals een aantal masten. Maar dan heeft het nog geen zin om 5G te lanceren, of om klanten te zeggen dat het ‘ooit’ komt. Nu kunnen we heel concreet zeggen: meer dan de helft van Nederland kan het gebruiken in deze gebieden en over drie maanden heeft iedereen het.”
Hoe snel kan na de Multibandveiling het overige spectrum – 700, 1400 en 2100 MHz – worden ingezet om de dekking en capaciteit te vergroten?
“Daar kan ik niet veel over zeggen, behalve dat we ons hebben ingeschreven voor de nu in juni geplande veiling. Een van de veilingvoorwaarden is dat we inhoudelijk over de veiling niets mogen zeggen. Verder is onze strategie voor de verdere roll-out ook commercieel gevoelige informatie. Duidelijk is wel dat we deze voorsprong die we nu nemen graag willen behouden.”
1800 MHz zit enigszins tussen laag spectrum met een hoge dekking en hoog spectrum met hoge capaciteit in. Kunnen jullie eind juli ook de rurale gebieden goed dekken?
“Het mooie van de ingezette technologie is dat we bestaand spectrum, bestaande masten en bestaande apparatuur met wat aanpassingen kunnen gebruiken. Het 1800 MHz-spectrum is inderdaad geschikt voor zowel dekking in meer rurale gebieden, maar ook voor afdoende capaciteit en dekking in deze beginfase.”
Maakt deze snelle uitrolstrategie ook onderdeel uit van de strategie van Vodafone Groep?
“We zijn 50 procent in handen van Vodafone Groep en 50 procent in handen van Liberty Global. We zijn dus een onafhankelijke entiteit en kunnen onze eigen beslissingen daarin nemen. We kunnen wel bij beide organisaties profiteren van hun plannen en kennis. Daarnaast hebben we in tegenstelling tot veel Vodafone- en Liberty-organisaties de unieke combinatie van vast, mobiel en content, zodat we breed konden investeren in een complete digitale infrastructuur met producten én diensten.”
Er is al langer veel te doen met betrekking tot angst voor gezondheidsrisico’s omtrent 5G-straling. Daar zijn recent brandstichtingen bij gekomen. Is het wel verstandig om nu al met 5G te komen? Wakkert dat de onrust niet aan?
“We hebben naar veel factoren gekeken bij het wel of niet nu al introduceren van 5G: die onrust, de coronacrisis, de economische ontwikkeling, klantbehoeften. Op basis van alle overwegingen hebben we besloten dat wel door te zetten. De behoefte aan hogere snelheden en lagere latency is er, het zou een gemiste kans zijn als we het nu niet deden.”
“Kort over de brandstichtingen: die zijn onacceptabel en crimineel. Ik maak me er zorgen over, het is echt een bedreiging voor de samenleving gezien de groeiende afhankelijkheid van onze netwerken. We hebben de beveiliging van onze masten met zichtbare en onzichtbare maatregelen verbeterd. We werken goed samen met politie en justitie om de daders te pakken. twee al opgepakte verdachten blijven voorlopig langer vastzitten, zo heeft de rechter-commissaris ons laten weten. We hebben er dan ook alle vertrouwen in dat dit opgelost wordt.”
“Het aanspreken van zorgen over 5G, dat vind ik een veel relevantere discussie. De introductie van 5G is een maatschappelijk iets. Dat bepalen wij niet alleen, we kijken daarbij ook naar klanten, politiek, belangenorganisaties. Het is heel belangrijk dat we dit samen doen. Nederland heeft hele strenge eisen op het gebied van veiligheid, voor alles sectoren. We zijn met 4G altijd ruim onder de strenge limieten voor voltage bij elektromagnetische straling van zendmasten gebleven en dat zal bij 5G niet anders zijn, aangezien we dezelfde frequenties en deels dezelfde apparatuur gebruiken.”
“Het is dus belangrijk dat we met elkaar in gesprek blijven en de maatschappelijke discussie aan blijven gaan, gebaseerd op feiten, uitleggen wat 5G wel en niet is, wel en niet doet. Ik vertrouw erop dat overheid, wetenschappers en toezichthouders hun werk goed doen en dat we iets neerzetten dat goed is en geen risico’s meebrengt. Ik heb een vrouw en kinderen, dus ik wil ook voor onszelf zeker weten dat wat wij gebruiken, veilig is.”
De uitrol van 5G-netwerken zorgt voor nieuwe bedreigingen en kwetsbaarheden waarvoor tijdig maatregelen genomen moeten worden. De toenemende afhankelijkheid van mobiele operators van een beperkt aantal netwerkleveranciers kan de risico’s van cyberaanvallen, al dan niet gesteund door staten, doen toenemen. Dat zijn de belangrijkste conclusies van een rapport van de EU-lidstaten, de Europese Commissie en het Europees Agentschap voor cyberveiligheid (ENISA).
De gecoördineerde EU-risicobeoordeling over cyberveiligheid in 5G-netwerken is volgens de EU een belangrijke stap in de uitvoering van een aanbeveling van de Commissie die in maart 2019 is aangenomen. De EC stelde toen maatregelen voor om een hoog niveau van cyberbeveiliging van 5G-netwerken in de EU te waarborgen. Daarop hebben EU-lidstaten een eigen risicobeoordeling gemaakt die mede als basis voor het rapport is gebruikt.
Dit gebeurde mede naar aanleiding van alle commotie die is ontstaan over de veiligheid van netwerken van Chinese leveranciers zoals Huawei en ZTE, met name aangewakkerd door de VS. Overigens worden er geen namen van netwerkleveranciers of landen genoemd, maar in het recente verleden is met name op China, Rusland en Noord-Korea gewezen als statelijke actoren die kwaadwillende hackerscollectieven ondersteunen of zelfs aansturen.
In Nederland worden vooralsnog geen maatregelen getroffen om met name Huawei te weren, ondanks zorgen hierover bij de Tweede Kamer. Wel heeft KPN besloten om de netwerkleverancier bij de aanleg van een 5G-netwerk alleen randapparatuur te laten leveren, niet de kern van het netwerk. Dit geldt ook voor landen als het Verenigd Koninkrijk, waar de overheid dit heeft besloten. Eerder dit jaar was er nog ophef over potentiële spionage met behulp van Huawei-apparatuur via de klantsystemen van operators zoals KPN.
Solide risico-aanpak, preventie
Het belang van een solide risico-aanpak en preventieve maatregelen ter bescherming van 5G-netwerken zijn volgens het rapport een must. Deze netwerken vormen de toekomstige ruggengraat van steeds meer gedigitaliseerde economieën en samenlevingen. Miljarden verbonden objecten en systemen zijn betrokken, ook in kritieke sectoren zoals energie, transport, bankwezen en gezondheid, evenals industriële controlesystemen die gevoelige informatie bevatten en veiligheidssystemen ondersteunen.
Het waarborgen van de veiligheid en veerkracht van 5G-netwerken op EU- en nationaal niveau is daarom van essentieel belang, aldus de opstellers van het rapport. De inhoud is gebaseerd op de resultaten van de nationale cyberveiligheidsbeoordelingen door alle EU-lidstaten. Het identificeert de belangrijkste bedreigingen en bedreigingsactoren (zoals hackerscollectieven, al dan niet door staten gesteund), de meest gevoelige activa, de belangrijkste kwetsbaarheden (inclusief technische en andere soorten kwetsbaarheden) en een aantal strategische risico’s.
Aantal belangrijke veiligheidsuitdagingen
Het rapport identificeert een aantal belangrijke beveiligingsuitdagingen in 5G-netwerken, vergeleken met de situatie in bestaande (4G)-netwerken. Deze beveiligingsuitdagingen komen vooral voort uit:
Belangrijke innovaties in de 5G-technologie (die ook een aantal specifieke beveiligingsverbeteringen opleveren), met name het belangrijke deel van software (SDN) en het brede scala aan diensten en toepassingen die mogelijk worden door 5G;
De rol van leveranciers bij het bouwen en exploiteren van 5G-netwerken en de mate van afhankelijkheid van individuele leveranciers.
Als veiligheidsrisico’s worden genoemd:
Een verhoogde blootstelling aan aanvallen en meer potentiële toegangspunten voor aanvallers: met 5G-netwerken die steeds meer software-gebaseerd zijn, worden risico’s van grote beveiligingsfouten, (zoals risico’s die voortvloeien uit slechte softwareontwikkelingsprocessen bij leveranciers), steeds belangrijker. Ze kunnen het voor bedreigingsactoren (zoals hackers) ook makkelijker maken om zelf achterdeuren in producten te bouwen en ze moeilijker te vinden maken.
Vanwege nieuwe kenmerken van de 5G-netwerkarchitectuur en nieuwe functionaliteiten worden bepaalde netwerkapparatuur of -functies gevoeliger, zoals basisstations of belangrijke technische beheerfuncties van de netwerken.
Een verhoogde blootstelling aan risico’s in verband met de afhankelijkheid van mobiele operators van een beperkt aantal netwerkleveranciers. Dit zal ook leiden tot een groter aantal aanvalspaden die kunnen worden uitgebuit door bedreigingsactoren en de potentiële ernst van de impact van dergelijke aanvallen vergroten. Van de verschillende potentiële actoren worden niet-EU-staten of door de staat gesteunde hackergroepen beschouwd als de ernstigste en meest waarschijnlijke doelgroepen van 5G-netwerken.
In deze context van verhoogde blootstelling aan door leveranciers gefaciliteerde aanvallen, zal het risicoprofiel van individuele leveranciers bijzonder belangrijk worden, inclusief de kans dat de leverancier wordt beïnvloed door een niet-EU-land.
Verhoogde risico’s door grote afhankelijkheden van leveranciers: een grote afhankelijkheid van één enkele leverancier verhoogt blootstelling aan de mogelijke onderbreking van levering van benodigde netwerkcomponenten – zoals door productieproblemen – en de gevolgen daarvan. Het verergert ook de potentiële impact van zwaktes of kwetsbaarheden in software, en van hun mogelijke uitbuiting door bedreigingsactoren, met name wanneer de afhankelijkheid betrekking heeft op een leverancier met een hoog risico.
Bedreigingen voor de beschikbaarheid en integriteit van netwerken zullen grote beveiligingsproblemen worden: naast vertrouwelijkheids- en privacy-bedreigingen worden 5G-netwerken naar verwachting de ruggengraat van vele kritieke IT-toepassingen, maar de integriteit en beschikbaarheid van die netwerken zullen grote nationale beveiligingsproblemen worden en een grote veiligheidsuitdaging vanuit EU-perspectief.
Nieuwe beoordeling beveiligingskader mobiele sector
Samen vormen deze uitdagingen een nieuw veiligheidsparadigma, waardoor het noodzakelijk is het huidige beleids- en beveiligingskader voor de mobiele sector en het omringende ecosysteem opnieuw te beoordelen. Het is volgens het rapport essentieel voor EU-lidstaten om de nodige mitigerende maatregelen te nemen.
Om het rapport van de lidstaten aan te vullen, is het European Agency for Cybersecurity (ENISA) bezig met het verder in kaart brengen van het dreigingslandschap met betrekking tot 5G-netwerken, waarin bepaalde technische aspecten die in het rapport worden behandeld, nader worden bekeken.
Tegen 31 december 2019 moet de samenwerkingsgroep overeenstemming bereiken over een reeks instrumenten met mitigerende maatregelen om de geïdentificeerde cyberveiligheidsrisico’s op nationaal en EU- niveau aan te pakken.
Tegen 1 oktober 2020 moeten de lidstaten – met de Commissie – de effecten van de aanbeveling beoordelen om te bepalen of verdere actie nodig is. Bij deze beoordeling moet rekening worden gehouden met de resultaten van de gecoördineerde Europese risicobeoordeling en met de effectiviteit van de maatregelen.
Minimaal drie partijen gaan op basis van twee veilingen snelle mobiele communicatie zoals 5G aanbieden aan bedrijven en consumenten.
Deze frequentieveilingen voor landelijke mobiele communicatie vinden eind 2019/begin 2020 en eind 2021/begin 2022 plaats.
Dat blijkt uit de Nota Mobiele Communicatie waarin staatssecretaris Mona Keijzer (Economische Zaken en Klimaat) vandaag haar meerjarenbeleid heeft gepresenteerd. Nog altijd houdt de overheid vast aan eind 2019, begin 2020 voor de Multibandveiling (700, 1400 en 2100 MHz-frequenties). De tweede veiling is bedoeld voor het voor 5G onmisbaar geachte 3,5 GHz-spectrum.
Uitrol van landelijk dekkende 5G-netwerken zal dus pas in 2022 echt kunnen plaatsvinden.
De staatssecretaris neemt in haar beleid ook een advies aan het ministerie van EZK over om in de eerstvolgende veiling een dekkingsverplichting op te nemen. Deze bestaat uit zowel geografische eisen als een minimale mobiele datasnelheid. Door de invoering van minimale snelheidseisen in mobiele communicatienetten kan Nederland ook op het gebied van 5G een mondiale koploper blijven.
“Consumenten en bedrijven moeten ook in de toekomst altijd en overal toegang hebben tot de snelste draadloze communicatie. Onze samenleving is hiervan in toenemende mate afhankelijk. Mobiel internetten, elektronisch betalen, video’s kijken op een tablet en straks de betrouwbare aansturing van zelfrijdende auto’s en geavanceerde robotica: het is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Door de aankomende veilingen is er meer frequentieruimte beschikbaar voor de snellere en betrouwbare mobiele communicatie die hiervoor nodig is.”, aldus Keijzer.
Cap op totaal aantal vergunningen
Bij de veilingen worden maatregelen genomen om te zorgen dat deelnemende marktpartijen over maximaal 40 procent van het totaal aan beschikbare frequenties kunnen beschikken. Daarbij worden ook de huidige vergunningen van de aanbieders dus meegeteld. Dat betekent dat er minimaal drie aanbieders komen van openbare, snelle mobiele communicatie zoals 5G. Op die manier borgt het ministerie van EZK dat er voldoende concurrentie blijft op de telecommarkt wat volgens haar leidt tot kwaliteit, innovatie en redelijke prijzen voor consumenten.
Eind 2019/begin 2020 worden de zogenoemde 700, 1400 en 2100 MHz frequentiebanden geveild. Eind 2021/begin 2022 volgt de veiling van de 3,5 Gigahertz (GHz) band. Hierop blijft ook ruimte voor vergunningen voor lokale, bedrijfsspecifieke toepassingen. Steeds meer bedrijven willen zelf hun draadloze communicatie regelen. Denk hierbij aan geautomatiseerde containeroverslag, bagageafhandeling op een vliegveld of parkeerbeheer.
Geografische dekkingseis en minimum mobiele snelheden
Op 98 procent van de oppervlakte van elke Nederlandse gemeente moet in de toekomst mobiele dekking zijn gerealiseerd. Binnen deze eis komen, conform een advies van PA Consulting afgelopen februari, normen voor de minimale snelheid op de uiterste randen van een mobiel netwerk. Als absolute minimumeis op die ‘slechtste punten’ worden mobiele snelheden van 8 Mbps in 2022 en 10 Mbps in 2026 ingevoerd. Op die manier kan iedereen, zonder vertraging overal gebruik maken van de nieuwste mobiele toepassingen.
Door deze eisen komt de mobiele internetsnelheid voor Nederlanders op gemiddeld meer dan 100 Mbps. De maximum snelheid dichter bij een netwerkantenne ligt dan zelfs nog eens 20 keer zo hoog (boven de 2 Gbps). De geadviseerde minimumeis is voor internationale begrippen uitzonderlijk hoog. Zo legt Duitsland een dekkingseis van 100 Mbps op nabij de antenne waardoor zowel de maximale als gemiddelde snelheid lager is. Ook garandeert dit geen minimum snelheid op het slechtste punt van een netwerk.
Mobiele netwerken en economische veiligheid
Later dit jaar, voorafgaand aan de consultatie van de veilingregeling van de 700/1400/2100 MHz frequentiebanden geeft het kabinet meer duidelijkheid over de oplossing voor het satellietcommunicatie interceptiestation in Burum. Boven de denkbeeldige lijn Amsterdam – Zwolle is de 3,5 GHz band nu nog in gebruik voor het satellietcommunicatie interceptiestation van de inlichtingendiensten in Burum. Hoewel deze band pas eind 2021/begin 2022 wordt geveild, is het noodzakelijk om al voor de eerste veiling duidelijkheid te creëren voor marktpartijen over de beschikbaarheid van deze band.
Daarnaast levert de Taskforce Economische Veiligheid binnenkort haar rapport aan het kabinet. Op basis daarvan neemt het kabinet eventuele maatregelen en informeert hierover de Tweede Kamer. Het gaat hierbij om overkoepelend beleid om onze maatschappij en economie, waaronder toekomstige 5G-netwerken, te beschermen tegen dreigingen als spionage.
Vodafone heeft met Ericsson en de gemeente Eindhoven een intentieovereenkomst getekend met betrekking tot 5G-pilots in de stad. Het bedrijf heeft daartoe een testlicentie in de 3,5 GHz-band verkregen van het Agentschap Telecom van het Ministerie van EZK. Focus zal liggen op nieuwe toepassingen die door 5G mogelijk worden. Ook toestellen op 3,5 GHz zijn hier dan te testen. Na de zomer zullen de eerste pilots van start gaan.
De intentieverklaring is getekend op de High Tech Campus. Op deze plek wordt een 5G-lab ingericht waar bedrijven (startups, mkb-bedrijven, multinationals), studenten en wetenschappers nieuwe 5G-toepassingen en prototypes kunnen testen en onderwerpen aan een praktijkproef. Hierbij zal LUMO Labs, de in Eindhoven gevestigde ‘vroege fase’ investeerder en accelerator, als partner een aanjagende rol hebben om startups en studentinitiatieven te selecteren en te begeleiden.
De 5G testfrequentie in Eindhoven is te benutten voor pilots met maatschappelijke impact voor iedereen in de stad, zo leggen de initiatiefnemers uit. Een concreet project in voorbereiding is ‘Connected Ambulances’, een samenwerking van VodafoneZiggo en Ericsson met Philips, GGD ambulancedienst en het Catharina Ziekenhuis Eindhoven. Inzet is om met 5G-verbindingen al tijdens de rit van een ambulance ‘hulp op afstand’ te bieden bij de diagnose en voorbereiding op een behandeling.
PSV-spelers worden met 5G-360-graden camera’s gevolgd
Ook is een aantal initiatieven gericht op het ontwikkelen van ‘slimme locaties’ om een groter publiek te laten ervaren wat er in de stad leeft. In het Philips Stadion van PSV zullen mogelijkheden worden onderzocht om met 5G-360-graden camera’s de verrichtingen van de voetballers te laten zien vanuit een zelfgekozen blikveld. Je zit dan virtueel op de eerste rij of zelfs naast de wisselspelers in de dug-out, terwijl je thuis kijkt vanuit je eigen stoel.
Voor de Eindhovense poptempel Effenaar zijn plannen om een popconcert of event ook virtueel ‘live’ bij te wonen. Daarbij zijn 5G-experimenten mogelijk, bijvoorbeeld door toevoeging van een digitale laag met extra informatie.
Maatschappelijke uitdagingen
Centrale vraag van de samenwerking is: hoe kun je maatschappelijke uitdagingen in steden – zoals stijgende zorgbehoeftes of verkeersproblemen – oplossen met behulp van nieuwe technologieën? Ook andere aspecten, zoals vragen over mogelijke gevolgen voor de gezondheid en ruimtelijke inpassing, krijgen hierbij aandacht, zeggen de drie partijen. Betrokken partijen gaan een maatschappelijk commitment aan en richten zich op het opzetten van 5G-testfaciliteiten op een aantal locaties in Eindhoven.
Ondertekening met Ajax-PSV in hologram
De ondertekening van de 5G-intentieverklaring vond plaats op de High Tech Campus in Eindhoven tijdens het werkbezoek van de Europese Commissie, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en 70 afgevaardigden van Europese steden. De 5G-verbintenis werd gesymboliseerd door een virtuele ontmoeting van de algemeen directeuren Edwin van der Sar van Ajax en Toon Gerbrands van PSV. Vanuit Amsterdam was Van der Sar als hologram in Eindhoven aanwezig om zijn opponent succes te wensen voor het duel Ajax-PSV, dat 31 maart wordt gespeeld.
De Nota Mobiele Communicatie is niet gereed aan het eind van het eerste kwartaal, meldt staatssecretaris Keijzer van EZK aan de Tweede Kamer.
De nieuwe voorlopige planning is eind april. Als reden geeft EZK aan dat de ACM nog bezig is met haar advies over eventuele maatregelen in de veiling. De ACM is bezig om de concurrentieanalyse af te ronden en denkt die op korte termijn aan het ministerie te kunnen sturen. Zonder die bouwsteen kan de Nota Mobiele Communicatie niet worden afgerond.
Keijzer heeft vlak voor de Kerst aan de Tweede Kamer gemeld dat de planning op schema ligt voor de Multibandveiling aan het eind van 2019 of in het eerste kwartaal van 2020. De nota is daarin onmisbaar: hij legt de uitgangspunten vast voor de veiling met 700 MHz, 1,5 GHz en 2,0 GHz frequenties.
ACM: geen maatregelen nodig
De ACM heeft haar conceptanalyse in februari gepubliceerd en daarna geconsulteerd. In dat advies staat dat er geen speciale maatregelen nodig zijn voor de Multibandveiling, om te sturen op het aantal deelnemers. Het advies is alleen om een algemene cap aan te brengen, waardoor één aanbieder nooit meer dan de helft van de totale hoeveelheid spectrum kan hebben.
Wat opvalt aan het advies, is dat 5G eigenlijk buiten beschouwing wordt gelaten. De ACM redeneert dat de uitrol pas over enkele jaren op gang zal komen en dat er binnen de horizon van de analyse – 5 jaar – geen invloed is op de markt. 5G wordt afgebakend als een technologie voor bellen, sms en data op mobiele apparaten. Deze indeling dateert uit 2010 en is niet geactualiseerd. Daarmee blijven ook vragen onbeantwoord over “Internet of Everything” en de rol van convergentie tussen de drie mobiele netwerken en de twee vaste netwerken.
De ACM heeft de consultatie gesloten binnen een strakke planning, waarin marktpartijen een korter dan gebruikelijke termijn kregen om te reageren. Nu blijkt echter dat het meer tijd gaat kosten om de binnengekomen reacties te bestuderen.
5G-spectrum nog incompleet
Van de drie banden in de komende veiling wordt de 700-band als belangrijk beschouwd voor de ontwikkeling van 5G-diensten. De primaire band daarvoor is echter de 3,5 GHz-band. De Staat wil die afzonderlijk veilen, omdat het niet zeker is dat die beschikbaar komt.
Eerst moeten de inlichtingendiensten weg zijn uit Burum. De andere complicatie is dat de 3,5 GHz-band al in gebruik is, met vergunningen tot in 2022 of 2026. EZK hoopt wel nog dit jaar maar hoopt wel duidelijkheid te bieden over de beschikbaarheid..
De consultatie over een beleidsvoornemen is onlangs gesloten. Het bedrijfsleven heeft gepleit voor speciale maatregelen, waardoor grootverbruikers een betere onderhandelingspositie krijgen ten opzichte van de MNO’s. De resultaten daarvan worden nog verwerkt.
Parlementaire behandeling
De Tweede Kamer en de Eerste Kamer zullen de Nota Mobiele Communicatie en de veilingregeling behandelen. Het is nog niet te zeggen hoeveel tijd dat gaat kosten. Bij de veilingen van 2010 en 2012 heeft dat voor zeer veel vertraging gezorgd, maar Keijzer hoopt dat dat nu anders zal gaan. Op basis van de voorlopige planning kan worden geconcludeerd dat de veiling in het tweede kwartaal door het parlement moet worden geloodst.
Alleen dan blijft er nog tijd over om de veiling zelf in gang te zetten. Die veiling heeft een eigen aanloop, met een aantal gebruikelijke stappen, zoals bekendmaking en een inschrijftermijn. Het is in principe mogelijk om die termijnen te verkorten met een aantal gerichte maatregelen en een niet al te ingewikkelde veilingopzet. EZK heeft daarover advies gevraagd.
De Nederlandse overheid moet eisen dat het mobiele netwerk altijd een bepaalde minimumsnelheid kan behalen. Zo luidt een advies in een onderzoek uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. De onderzoekers adviseren staatssecretaris Mona Keijzer van Economische Zaken om een minimumsnelheid voor mobiel internet te verplichten als de frequenties voor het 5G-netwerk worden geveild. Die minimumsnelheid zou in 2022 op 8 Mbps moeten liggen, aldus de onderzoekers. In 2026 zou hij dan opgehoogd kunnen worden naar 10 Mbps.
Deze snelheid zou op het moment niet bereikt worden. In de uiterste rand van het mobiele netwerk zou de verbinding beperkt of zelfs niet beschikbaar zijn.
‘Snel internet is een basisbehoefte’
Volgens Keijzer kan snel internet via een vaste of mobiele verbinding inmiddels worden gezien als een basisbehoefte. “Er zijn nog altijd plekken in Nederland waar de mobiele netwerkdekking buitenshuis onvoldoende is, bijvoorbeeld omdat het aanbieden op de locaties voor operators commercieel niet-rendabel is. Dat wil het kabinet oplossen bij de komende veiling.”
De frequentiekopers moeten al beloven dat ze 98 procent van Nederland gaan dekken met hun 5G-netwerken.
Deloitte voorspelt in haar jaarlijkse Technology, Media and Telecommunications rapport voor 2019 dat aan het eind van dit jaar 25 operators in de wereld een actief 5G-netwerk zullen hebben. In 2020 komen er volgens Deloitte nog eens 26 operators bij. Volgens Deloitte deden 72 operators testen met 5G in 2018.
Sinds begin dit jaar introduceren smartphone fabrikanten ook de eerste smartphones met 5G-ondersteuning. De eerste smartphones met 5G-ondersteuning verschijnen vanaf het tweede kwartaal op de markt. Deloitte verwacht dat dit jaar 20 smartphone-merken met 5G-smartphones zullen gaan komen.
De uitrol van 5G-netwerken in de Benelux laat nog op zich wachten. In zowel Nederland als België zal de veiling van frequenties voor 5G-netwerken vermoedelijk pas in 2020 plaatsvinden. België was van plan de frequenties voor het eind van dit jaar te veilen, maar dat heeft flinke vertraging opgelopen.
De Europese Commissie heeft, op grond van de EU-concentratieverordening, groen licht gegeven voor de plannen van T-Mobile NL om Tele 2 NL over te nemen. De Commissie is tot de bevinding gekomen dat deze concentratie geen mededingingsbezwaren oplevert in de Europese Economische Ruimte (EER) (of een wezenlijk deel daarvan).
Margrethe Vestager, commissaris voor mededingingsbeleid: “Toegang tot betaalbare en kwalitatieve mobiele telecomdiensten is onmisbaar in een moderne samenleving. Na een grondige analyse van de specifieke rol van T-Mobile NL en het kleinere Tele2 NL op de Nederlandse retail mobiele markt, is uit ons onderzoek gebleken dat met de geplande overname de tarieven of de kwaliteit van mobiele diensten niet ingrijpend zou veranderen voor Nederlandse klanten.”
Het besluit van vandaag komt er na een grondig onderzoek van de overnameplannen van T-Mobile NL voor Tele2 NL. Met de voorgenomen transactie zou (Deutsche Telekom-dochter) T-Mobile NL samengaan met (Tele 2-dochter) Tele2 NL. Daarmee zouden de nummer drie en vier op de Nederlandse retail mobiele telecommarkt samengaan. De fusieonderneming zou de nummer drie blijven op de Nederlandse markt – na KPN en VodafoneZiggo.
De Nederlandse mobiele markt
Uit het onderzoek van de Commissie blijkt dat de Nederlandse mobiele markt concurrerend is, met mobiele tarieven die tot de laagste in de EU behoren en netwerken van hoge kwaliteit. Momenteel zijn er vier mobiele netwerkexploitanten in Nederland: KPN, VodafoneZiggo, T-Mobile NL en Tele2 NL.
Naast deze vier mobiele netwerkexploitanten is er ook een aantal mobiele virtuele netwerkexploitanten (MVNO’s) op de Nederlandse retail mobiele markt actief, zoals Simpel en Youfone. Deze MVNO’s hebben zelf geen een eigen netwerk om hun mobiele diensten aan Nederlandse consumenten te leveren. In plaats daarvan hebben zij overeenkomsten gesloten met mobiele netwerkexploitanten waardoor zij tegen wholesaletarieven toegang krijgen tot de netwerkinfrastructuur van die exploitanten.
Het onderzoek van de Commissie
T-Mobile NL en Tele2 NL leveren beiden vooral retail mobiele telecomdiensten in Nederland. De Commissie was een grondig onderzoek begonnen om de volgende punten na te gaan:
De vermindering van het aantal spelers en de beperkte prikkels voor de fusieonderneming om daadwerkelijk te concurreren met de resterende exploitanten kan leiden tot hogere tarieven en minder investeringen in mobiele telecomnetwerken.
Door de transactie kan de concurrentiedruk afnemen en het risico toenemen dat exploitanten hun concurrentiegedrag gaan coördineren om bijvoorbeeld de tarieven op de retailmarkten op te trekken.
Toekomstige en bestaande mobiele virtuele netwerkexploitanten kunnen het moeilijker krijgen om voordelige wholesale toegangsvoorwaarden te krijgen van mobiele netwerkexploitanten.
De Commissie heeft een breed onderzoek gevoerd en heeft feedback gekregen van marktpartijen in de Nederlandse telecomsector en van andere stakeholders. Allereerst is uit het onderzoek gebleken dat de kans klein was dat tarieven fors zouden stijgen als gevolg van de voorgenomen concentratie. Dit komt door de beperkte gecombineerde marktpositie (rond 25% marktaandeel) en de betrekkelijke aangroei waarvoor Tele2 NL zorgt (rond 5%). Daarnaast is er onzekerheid over de rol van Tele2 NL als een belangrijke concurrentiefactor op de Nederlandse markt. In de tweede plaats concludeerde de Commissie dat door de transactie niet het risico zou toenemen op gecoördineerd optreden van mobiele netwerkexploitanten. De reden daarvoor is met name dat de twee overige mobiele netwerkexploitanten, KPN en VodafoneZiggo, andere strategieën en andere prikkels hebben. Deze zijn grotendeels gebaseerd op cross-selling van mobiele diensten aan hun klanten die vaste diensten afnemen (d.w.z. de verkoop van “pakketten” telecomdiensten). In de derde plaats is uit het onderzoek gebleken dat eventuele veranderingen in de voorwaarden voor virtuele mobiele netwerkexploitanten als gevolg van de voorgenomen concentratie geen zware impact zouden hebben op de mate van concurrentie op de Nederlandse telecommarkt.
In het licht van dit alles was de conclusie van het onderzoek van de Commissie dat het weinig waarschijnlijk was dat de voorgenomen transactie een impact zou hebben op het niveau van de dienstverlening of op de tarieven die Nederlandse mobiele telecomklanten betalen. Daarom oordeelde de Commissie dat deze transactie geen mededingingsbezwaren zou opleveren in de Europese Economische Ruimte (EER) (of een wezenlijk deel daarvan). Zij heeft dan ook zonder verdere voorwaarden toestemming gegeven voor deze transactie.
De Commissie heeft bij de beoordeling van de voorgenomen transactie nauw samengewerkt met de Nederlandse mededingingsautoriteit.
Ondernemingen en producten T-Mobile NL levert telecomdiensten aan particuliere en zakelijke klanten in Nederland. De onderneming is eigenaar van een mobiel netwerk met landelijke dekking. Via dat netwerk biedt zij 2G, 3G, 4G en NarrowBand-Internet of Things (NB-IoT) mobiele communicatiediensten aan. Zij biedt ook retail vaste diensten aan, zoals breedbandinternet, televisie- en vastetelefoniediensten op basis van wholesale toegangsdiensten. Tele 2 NL is een telecombedrijf dat in Nederland een 4G-only mobiel netwerk opereert, en spraak-, data- en berichtendiensten aanbiedt, en daarnaast ook vaste breedbanddiensten. Tele2 NL levert diensten aan zakelijke en residentiële klanten en, in beperkte mate, aan andere telecomexploitanten.